|
De Beroemde Knut (deel I en II) Hoe wordt een ijsbeer beroemd? In ‘De Beroemde Dieren’, een anno 1812 ‘uit het Fransch’ vertaald en in Dordrecht uitgegeven boek van 386 bladzijden staan tientallen dieren die zich in de ogen van mensen beroemd hadden gemaakt. Met Knut, het mondiaal gehypte ijsbeertje uit de dierentuin van Berlijn in het achterhoofd – geen jaaroverzicht 2007 zonder Knut – , bladerden we
in ‘De Beroemde Dieren’ van bijna twee eeuwen geleden en kwamen er onder meer het verhaal over ‘De trouwe beerin’ in tegen. Het voerde ons naar de bemanning van een schip die aan de Noordpool de kadaverresten van een zeehond overboord had gegooid. De doordringende geur lokte ‘drie beeren die over het ijs naar het fregat kwamen’. Voor wat zich daarna afspeelde moeten wij u waarschuwen, niet voor de beelden (al zijn ze tergend makkelijk voor de geest te halen), maar voor de ermee gepaard gaande emoties: “Het scheepsvolk gooide hen ook nog eenige brokken toe; de beerin kwam ze een voor een opnemen, bragt ze bij hare jongen, deelde ze in drieën, gaf hun de grootste stukken en hield het kleinste derde part voor zich zelve. Op het oogenblik dat zij het laatste stuk opraapte schoot men hare jongen dood, en zij zelve werd gewond. Toen had men een schouwspel dat een steenen hart zou bewogen hebben. Zwaar gewond en naauwlijks kunnende loopen, keerde zij zich om en liep naar de jongen toe, terwijl het bloed met eenen stroom uit hare wonden liep, bragt hun het stuk vleesch, verdeelde het weder en lag het voor hen. Ziende dat zij er niet van aten en zich volstrekt niet bewogen, zette zij haren poot dan op den eenen en dan op den anderen, om hen te doen opstaan, huilende aanhoudend op eene ijsselijke wijs; de droefheid zag men in hare oogen en in haren gang. Zij ging zuchtende met eenen hangenden kop heen, hield op eenen kleinen afstand weder stil, keerde tot hare jongen terug, liep in het rond, beruikte hen, likte hunne wonden, en liep waggelende weder heen, terwijl zij zich telkens omkeerde, en de lucht deed weergalmen met haar gehuil. Eindelijk kwam ze voor de derdemaal terug, maar zij voelde, na zoo vergeefsche pogingen dat zij toch dood waren. Daarop keerde zij zich naar het schip, en scheen door haar gehuil de moordenaars van hare jongen te vervloeken, of te smeken dat zij haar nu ook maar van het leven zouden berooven; men schoot haar toen bij hare jongen ter neder.”
Moederliefde, jonge dieren, harteloosheid en de dood. Het waren ingrediënten die ook bij de mediatieke komeetinslag van Knut een rol speelden. Het ijsbeerkereltje kwam op 5 december 2006 onder slecht gesternte ter wereld. Zijn moeder, berin Tosca (°1986), ‘verstootte’ onmiddellijk haar kroost, waardoor Knut en zijn tweelingbroer door het zoopersoneel dienden opgevangen. Het tweede berenjong stierf na luttele dagen maar Knut spartelde door zijn eerste levensweken. Knut was het eerste ijsberenjong sinds 33 jaar in de Berlijnse Zoo en dus werden pers en publiek over zijn geboorte en welbevinden op de hoogte gebracht. Het gedrag van de moederberin in Berlijn was geen uitzondering. IJsberinnen in gevangenschap lijken de kunst van het moederschap vaak verloren. Hun huisvesting en afkomst zullen daar een rol bij spelen. Berenverblijven hadden/hebben veel weg van open betonbunkers (zie onder rechts) die een complexloos ijsberenbestaan radicaal in de weg staan.
Bovendien hadden veel dierentuinijsberen een traumatisch verleden. De moeder van Knut was ‘geboren in Canada’ wat meer dan waarschijnlijk betekent dat ze daar met bruut geweld vandaan is gehaald. Hoe dat in zijn werk ging is te zien op oude gravures (zie hoger) of te lezen in het boek ‘Onze Zoo’ van de Antwerpse Dierentuin uit 1939: “Wil men een levend exemplaar b.v. voor een dierentuin, dan zal men gewoonlijk een jongen beer vangen, na vooraf het volwassen dier gedood te hebben.” Buitgemaakte ijsbeertjes werden per schip (zie boven links) of vliegtuig uit hun leefomgeving ontvoerd. Knut’s moeder verhuisde dus allicht als weesjong van de Noordpool naar Duitsland. Daar namen de dompteurs van het staatscircus van de voormalige DDR haar jarenlang onder handen voor ze in haar veredelde berenkuil van de Berlijnse Zoo terechtkwam. ‘Rotterdamse ijsberen eten baby’s steeds op’ (negen jaar na elkaar aten de berinnen er hun jongen op) kopte De Telegraaf van 29 november 1986: “Het probleem doet zich overigens ook in andere diergaarden voor. Mevrouw Glatson vermoedt dat de ijsbeermoeders in hun kraamkamers door teveel onverwachte geluiden van buitenaf van slag raken en in verwarring hun pasgeboren kinderen opeten.” De geboorte van kleine ijsbeertjes in zoo’s bleek toen nog een betrekkelijk recent fenomeen. De ‘Leuke tweeling’ (zie onder) die maart 1961 trots aan de internationale pers werd getoond ‘was de eerste ijsbeertweeling die ooit in Engeland geboren werd’. Dierentuinen leerden daar met vallen en opstaan mee om te gaan. In Duitsland alleen zijn sinds 1980 een 70-tal ijsbeertjes in zoo’s geboren maar die zijn zeker niet allemaal volwassen geworden want dikwijls loopt het slecht met ze af. Bij ‘IJsbeertje Laska vlak voor transport overleden’ (NRC, 19 december 1989) kwam dit doordat het diertje na een inspuiting niet meer uit narcose kwam; heus geen alleenstaand geval.
Het Ouwehands Dierenpark in het Nederlandse Rhenen was in 2006 de eerste zoo waar een ijsbeermoeder haar drieling in leven wist te houden. IJsbeertjes die binnen de muren van een zoo hun eerste stapjes zetten blijven een bijzondere gebeurtenis. Dierentuinen trachten hun witte teddybeertjes zoveel mogelijk aan de pers te slijten. In archieven met oude persfoto’s wemelt het van de plaatjes met ‘baby polar bears’, uit alle hoeken van de planeet behalve van de Noordpool (‘Antwerpse Zoo had in 1979 ook een “Knut”’, 24 maart 2007). Eén ervan werd als ‘Niet opgezet met persmuskieten’ (3 maart 1989) in de krant Het Laatste Nieuws opgenomen (zie boven rechts).
Waarom uitgerekend Knut een wereldster werd zal deels aan het toeval, deels aan de tijdsgeest en de perfecte timing en deels aan het ‘betere scenario’ zijn toe te schrijven. Nadat Knut uit de klauwen en/of onbeholpenheid van zijn moeder was gered en de bebaarde dierenverzorger Thomas Dörflein de taak van reserveberin op zich nam, stommelde een boze heks doorheen het sprookje. Frank Albrecht, een 36-jarige installateur van deuren en ramen die als dierenrechtenactivist het licht zag, zei publiekelijk dat men Knut maar beter een dodelijk spuitje kon geven. Zo’n door mensen met de papfles grootgebracht beertje beloofde slechts miserie, stond te ver weg van de ware natuur (een ‘totaalverbod op huisdieren’ door ze ‘terug te schakelen naar een leven in de natuur’ was nog zo’n tintelend denkbeeld van de man). Albrecht verwees naar de euthanasie van een ijsbeerweesje in de zoo van Leipzig en naar de Duitse wetgeving die stelde dat men ‘geen niet-menselijke dieren op kunstmatige wijze’ mocht grootbrengen. Schattige Knut ontroerde intussen al miljoenen Duitsers waardoor de uitlatingen van de activist op walging werden onthaald: ‘Alle Duitsers willen ijsbeertje Knut redden’ (Het Nieuwsblad, 21 maart 2007). Voor Frank Albrecht het besefte nagelde de boulevardpers hem als ‘meest gehate man van Duitsland’ aan het kruis. Verzorger Dörflein daarentegen zag zijn ranking als brave inborst boven de stratosfeer uitkomen. De zoo van Berlijn (www.zoo-berlin.de) liet haar idolen intussen dagelijks een paar uurtjes buiten stoeien, wat de rijen aan haar kassa allengs langer maakte (2007 werd voor de zoo een record boerenjaar).
Voor de pers kwam de polemiek als een geschenk uit de hemel. Er heerste rond de ijsbeer – het grootste landroofdier op aarde - bezorgdheid doordat men zijn nakende klimaatondergang voorspelde (zie bijdrage ‘De ijsbeer van Bush’ hogerop) en opeens was daar dat koddige weesje Knut waarvoor de halve wereld in katzwijm viel (het ongeëvenaarde ‘Everybody goes nuts over cute Knut’ verscheen op 24 maart
Een milieumascotte was born. Op de pijlers van liefde en drama (zowel Albrecht als Knut ontvingen ‘doodsbedreigingen’) werd de manie rond Knut ‘bokitoproof ’. Toen het beertje op 24 maart 2007 met zijn
‘Knuddeln mit Knut’, ‘Knut, een mens van een beer’, columnisten en opiniemakers knutterden dat horen en zien verging. Analisten pijnigden hun hersenen over het fenomeen, zoals in ‘Koud geboren en nu al een ster met mediahype: Knut’ (NRC, 14 april 2007). Knut was hot. Knut was een superstar. Knut werd miljonair! Knut was www.knut-online.com. Daarmee was de kleine ijsbeer Knut ongetwijfeld het beroemdste persbeest van 2007 en het ziet er naar uit dat de ster van de intussen puberende Knut nooit helemaal zal doven. Zo promoveerde de Duitse regering hem voor 2008 tot mascotte van een natuurconferentie in Bonn. Knut, Knutter, Knutst oftewel ‘Knut tut gut’ (Neue Zürcher Zeitung, 24 maart 2007). Om de welhaast astronomische omvang van de lawine aan Knutberichtgeving in kaart te brengen, maakten we een chronologische keuze uit de honderden Nederlandstalige krantenkoppen die over het beertje zijn verschenen. ‘Het gaat goed met Knut’ (3 maart 2007)
‘IJsbeertje Knut krijgt eigen tv-programma’ (21 maart 2007)
‘IJsbeertje Knut wordt sekstoerist’ (1 april 2007)
‘Knut blijft scoren’ (11 april 2007)
‘Uitwijzing dreigt voor gevallen ster Knut’ (25 oktober 2007) Andere zoo’s hopen intussen met nieuwe Knutjes evenveel succes te boeken. Een ijsbeertje met vergelijkbare antecendenten als Knut werd begin 2008 door de dierentuin van Nürnberg (www.tiergarten.nuernberg.de) in stelling gebracht. Eerst greep men bij berin Vilma die haar twee borelingen opat niet in (‘Neurenbergse dierentuin wil geen “Knut-gekte”’, 7 januari 2008) maar nadat een tweede berin, Vera, haar jong begon te verwaarlozen, werd dit derde ijsbeertje na rijp beraad ‘In de watten gelegd’ (12 januari 2008). Voor de media mag de Knutrage gerust van voren af aan beginnen. Op één krantensite werd Knut al met enig leedvermaak uitgezwaaid. De nieuwe koppen springen als paddenstoelen uit de journalistieke potgrond: ‘Duitsland maakt zich op voor tweede Knut’ (8 januari 2008) In een professioneel voorbereid offensief lanceerden zowel de zoo als het stadsbestuur van Nürnberg een wedstrijd om voor Knut 2 een leuke naam te verzinnen (‘“Knut
(© Jan Desmet, 19 januari 2008)
|
|||
